Türkiye, dünyanın en uzun çalışma saatlerine sahip ülkeleri ortasında yer almakta ve çalışanların yaklaşık üçte biri haftada 50 saatten fazla mesai yapmaktadır. Anayasa ile teminat altına alınan hafta tatili ve yıllık fiyatlı müsaade üzere personel hakları, İş Kanunu’nda açıkça düzenlenmiş, eksik noktalar ise Yargıtay’ın içtihatlarıyla tamamlanmıştır.
45 SAATİ AŞIYORSA MESAİ KABUL EDİLİR
İş Kanunu’na nazaran, Türkiye’de haftalık azami çalışma müddeti 45 saat olarak belirlenmiştir. Bu müddet, aksi kararlaştırılmadıkça haftanın iş günlerine eşit formda dağıtılır. Örneğin, haftada 6 gün çalışan işyerlerinde günlük çalışma mühleti 7,5 saat, haftada 5 gün çalışan işyerlerinde ise 9 saattir. Haftalık 45 saati aşan tüm çalışma mühletleri fazla mesai olarak kabul edilir.
Çalışma müddeti, emekçinin işte fiilen çalıştığı vakti söz ederken, orta dinlenme mühletleri bu hesaba dahil edilmez. Günlük çalışma mühleti içinde verilen orta dinlenmeler, işin niteliğine ve işyerinin geleneklerine uygun biçimde düzenlenir.
1 SAAT ORTA DİNLENME ZORUNLU
Ara dinlenme müddetleri, İş Kanunu’nda belirlenen asıllara nazaran şu formdadır: Günlük çalışma mühleti 4 saat yahut daha kısa olan işlerde 15 dakika, 4 saatten fazla ve 7,5 saate kadar süren işlerde 30 dakika, 7,5 saati aşan işlerde ise 1 saat orta dinlenmesi verilmesi mecburidir. Bu mühletler minimum olup, kesintisiz olarak verilmesi gerekmektedir. Orta dinlenmeleri, tıpkı ya da farklı saat dilimlerinde kullanılabilir, lakin işin başlama yahut bitiş saatleriyle birleştirilerek uygulanamaz.
İşçilerin orta dinlenme mühletleri boyunca büsbütün özgür oldukları ve bu süreyi işyeri içinde yahut dışında geçirebilecekleri de kanunla garanti altına alınmıştır. Şayet patron, emekçiyi bu dinlenme müddetinde çalıştırırsa, bu müddet kullanılmamış sayılacak ve personele bu vakit dilimi için de ek fiyat ödenmesi gerekecektir.
Kanun, günlük çalışma mühletini 11 saatle sonlandırmıştır. Yargıtay kararlarına nazaran, günlük 7,5 saat ile 11 saat ortasında çalışan çalışanlara 1 saat orta dinlenmesi kâfi sayılırken, 11 saati aşan çalışma durumlarında personellere en az 1,5 saatlik orta dinlenmesi sağlanmalıdır.
TOPLU YAPILABİLİR
Ara dinlenme mühletleri, toplu formda yahut plan dahilinde sırayla kullanılabilir; lakin bu müddet, işe geç başlama ya da erken bitirme formunda uygulanamaz.
Kanuna nazaran, çalışanlara her 7 günlük devir içinde kesintisiz en az 24 saat hafta tatili yaptırılması mecburidir. Haftalık 45 saatlik çalışma müddeti 6 günde tamamlanan işyerlerinde hafta tatili 1 gün, 5 günde tamamlanan işyerlerinde ise 2 gündür. Personellerin hafta tatili hakkını kazanabilmesi için, tatilden evvelki 6 gün boyunca çalışmış olmaları gerekmektedir. Fakat mecburî mazeret müsaadeleri yahut raporlu günler, çalışılmış gün olarak kıymetlendirilir.
Yargıtay’ın kararlarına nazaran, emekçiye 7 gün içinde kesintisiz 24 saat hafta tatili verilmediği takdirde, bu müsaade kullandırılmamış sayılır. Hafta tatili sırasında kısa bir mühlet bile çalıştırılan çalışanın tatil hakkını kullanmadığı kabul edilir.
YÜZDE 50 ARTIRIMLI ÖDENMESİ GEREKİYOR
Hafta tatilinde çalıştırılma durumu ise emekçinin onayına bağlıdır. Kendi isteğiyle çalışmayı kabul eden emekçiye, bu çalışmanın karşılığında yüzde 50 artırımlı bir günlük fiyat ödenmesi gerekir.
Eğer emekçi, hafta tatilinde çalıştırıldığı halde fazla mesai fiyatını alamazsa, bu durumu yazılı kanıt ya da şahitlerle ispatlayabilir. Buna karşılık, patron ise hafta tatilinde çalıştırdığı personele müsaade verdiğini ya da fiyat ödediğini yazılı dokümanlarla kanıtlayabilir.